हंगकंगमा टंक सम्बाहाम्फे र उनको "युद्धभित्र उभिएका बुद्धहरु"

अशोक रार्इ

परिचयः
टंक सम्बाहाम्फे हंगकंगमा एक लोकप्रिय तथा कृयाशील साहित्यकर्मी हुन् । उनी कवि मात्र होइनन् राम्रा गितकार पनि हुन् । उनको आफ्ना गीतहरुको दुर्इ वटा गीति संगालो मनोभाव र सार बजारमा आईसकेका छन् । हंगकंगमा सम्बाहाम्फेले गरेका बैचारीक, साँस्कृतिक, राजनैतीक एबं सामाजिक प्रयत्नहरु निकै महत्वपूर्ण छन् । नेपाली साहित्य प्रतिष्ठान हंगकंगका वर्तमान अध्यक्ष तथा अनेसास हंगकंग च्याप्टरका महासचिव सम्बाहाम्फेले प्रतिष्ठानको स्थापनार्थ सुरुदेखि नै अटुट् संङ्गठानीक प्रयासहरु गर्नुका साथै हंगकंगमा नेपाली साहित्यको उत्थानका लागि महत्वपूर्ण योगदान दिदै आएका छन् । बिगतमा प्रतिष्ठानको प्रयासमा बिविध साहित्यिक प्रकाशनका कामहरु हुनुका साथै www.srasta.blogspot.com एबं www.kavitakusum.blogspot.com जस्ता साहित्यिक लिंकहरु सञ्चालन भएकाछन् । त्यसै गरेर सम्बाहाम्फेको निजी प्रयासमा लिम्बूवान श्रष्टाहरुको प्रतिभालाई संगठित र सम्बर्धन गर्ने हेतुले साहित्य, कला र सँस्कृति सम्बन्धी ब्लग www.limbuwan.blogspot.com सञ्चालित छ ।

"युद्धभित्र उभिएका बुद्धहरु"
श्रृजनशील अराजक कवि हांगयुग अज्ञात् भन्नुहुन्छ "युद्ध नै ठीक छैन ।"
हो कबि लेखकहरु कहिले पनि अशान्तिको पक्षमा छैनन् । ध्वंस र बिनासको पक्षमा छैनन् अनि अमानवीयताको पक्षमा छैनन् । उनीहरु जहिले पनि प्रतिपक्षी कित्तामा छन् सत्ताको, शक्तीको, बन्दुकको, बिकृती र बिसंगतिको । युद्धलाई कुनै पनि हिसाबले जायज भन्न सकिन्न । किनकी युद्ध ध्वंस र बिनासको कारक हो र मानवीयताको बर्खिलाप् हो ।
कवि टंक सम्बाहाम्फेको कविता कृति "युद्धभित्र उभिएका बुद्धहरु" लिएर म घोत्लिरहेछु । ४१ थान अमूर्त चित्र सहितका कविताहरुको संग्रह हो यो । जहाँ जीवन र जगतलाई हेर्ने दृष्टिकोण, डायस्पोरीक भावना, नोस्टाल्जीया देखि लिएर देश प्रेमका गाथाहरु पढ्न पाइन्छ । झण्डै दुर्इ दशक परदेशमा जीवन बिताएका कवि सम्बाहाम्फेको मनभरि सधै देशको मायाँ र गाँउ घरको संझना छाउँदो रहेछ । कवि कतै देशको अथाह सौर्न्दर्यको बयान गर्छन् । कतै गुँराससित रमाउँछन र हिमफेदीमा पुग्छन अनि कतै आस्थाको धरातलबाट देशको ब्यथाहरु ओकल्छन् । कतै "एक गाँस"भित्रको यथार्थहरु केलाउँछन भने कतै क्षितिज पारिको कुरुले तेनुपा गाँउलाई सम्बोधन गर्दै बालापनको याद गर्छन । यस कृतिभित्रको बिशेष कविता "युद्धभित्र उभिएका बुद्धहरु"मा कविले युद्धको पीडाहरु पोख्दै बुद्धलाई सम्झेकाछन् । कृतिको नाम पनि यहि कविताको शिर्षकबाट राखिएकोछ । कवि स्वयमलाई पनि यो कविता निकै मन परेको हुनुपर्छ । "बुद्ध" शान्तिको यस्तो बिम्ब हो जसको नेपाली काब्य दुनियाँमा सर्बाधिक प्रयोग भएकोछ । यसबाट कवि तथा लेखकहरुले शान्तिको खातिर कस्तो कामना गरिरहेछन् भन्ने कुरा ज्ञात हुन्छ ।
केही कवितांशहरुलाई हेरौं ।

उठ
जाग
युद्धभित्र उभिएका
ए ! बुद्धहरु हो !
जन्मन सक्छ अबश्य
तिमी उभिएको भूमिमा पनि अर्को बुद्ध
"युद्धभित्र उभिएका बुद्धहरु"

यस कवितामा भातृत्व र शान्तिको आग्रह छ । नेपाल बुद्धको जन्मभूमी हो । तर त्यही देशमा युद्ध र ध्वंशको पराकाष्ट पनि देख्नु पर्यो । के शान्ति हराएकै हो ? बुद्धको भूमिमा संग्राम कहिले सम्म ? जस्ता प्रश्नहरुले कविलाई चिमोटेको हुनुपर्छ । त्यसैले कविले उनैलाई तिमी नै बुद्ध पनि हौ । आफुभित्रको बुद्धलाई जगाऊ भन्ने संकेत गरेका छन् जो युद्धरत छन । यहाँ दङ्गा फसाद र अणु परमाणुहरुको बिरोध गरिएकोछ । सन्त्रासमय समयहरुलाई सम्बोधन गर्दै कवि उदगार गर्छन्
अस्तित्वको देशमा
युद्ध बिभिषिकाको बिज्ञप्ती भएका भएकाछन्
निर्दोष मान्छेहरु ।
"युद्धभित्र उभिएका बुद्धहरु"
दिन उज्यालोको बिम्ब हो । उज्यालो भन्नु सुख र हर्षको प्रतीक हो । तर यो उज्यालोभित्र धेरै भ्रमहरु छन् । तिनै भ्रमहरुभित्र मान्छेहरु बाँचीरहेका छन् आफ्नै तरिकाले । या त भ्रम सत्य हो या सत्य भ्रम हो ।
उभ्याउन खोजेँ दिन
बचाउन खोजेँ दिन
कहिल्यै उभेनन् सामुन्ने
बगीरहे नदी झैं
पग्ली रहे हिँउ झैं
"दिन"
दुनियाँका अनेक आकृतिहरुलाई मुर्त रुप दिन खोज्दै क्यानभासमा उतार्छन् कवि सबैलाई तर अमूर्त बन्न खोज्छ तस्वीरहरु । तस्बीरहरु बोल्दैनन् मुस्कान छर्दैनन् । जगतका बिम्ब र प्रतिबिम्बहरु, बिवशता र आभाषहरु भावनाको क्यानभासमा सधै अमूर्त लाग्छन् । अनि बिचारमात्र जन्माउन खोज्छन् कवि क्यानभाषमा ।
अर्जाप्दै बिचारका धारहरु
पुनः जन्माउन खोज्छु क्यानभासमा
असिमीत प्रतिबिम्बहरु
"भावनाको क्यानभाषमा दुनियाँलाई पोत्दा"
परदेशी कविको देशप्रेम कविताहरुमा शब्द भएर पोखिएकाछन् । जहाँ पुगेपनि आखिर देशप्रेम त मर्दैन । देश मनको अपनत्व हो । आस्थाको धरोहर हो । नेपाली हुनुको गौरवमा, गुँरास र डाँफेको मनमोहकतामा कविको भावना यसरी कुदेकोछ ।
मेरो देश हिम फेदीमा
गुँरास भएर फूल्छ
डाँफे भएर हाँस्छ
असीम आस्थाभरि नेपाली भएर बाँच्छ ।
"मेरो देश"
तर देशको अस्तब्यस्तताले हायलकायल छन् जनहरु । असमानता, घटना र दुर्घटनाहरुको शिकार छ देश । उता देशका नाइकेहरु भने उत्सवमा रमाइरहेकाछन् सधैं । यो असन्तुष्टी कवितामा पोख्छन् कवि,
पोखिएर असमानता छ्यालब्याल्
घाइते भएको देश
चर्मराइरहेछ प्रत्येक दुर्घटनाहरुले
आर्तहरुको घाउ झैं
छट्पटाइ रहेछ बेदनाहरुले
"कुन उत्सवको तयारीमा ?"
जिन्दगीको उतरचढाव प्रति हरेकको आ-आफ्नै बितृष्णा छ । अनेक सपना छन् , आशाहरु छन् र तृष्णाहरु छन् । तर परिस्थितीको चोट्ले मानिस आहत् छन् । जिन्दगी फगत एउटा नशा जस्तो बेमञ्जुर पिउनु पर्ने ।
................
समयको रित्तो प्याला भरी भरी
झुल्दै यथार्थको वरिपरी
बेमञ्जुर पिइरहेछु म
यो जिन्दगीको नशा
"यो जिन्दगीको नशा"
समय एउटा बिम्ब पनि हो । समयको डुंगा शिर्षकमा कविले यथार्थपरक काब्य रचना गरेका छन् । यात्रामा समयको डुंगा खियाउनु ज्वारभाटाको सामना गर्नु, आँधीबेहरीको चपेटा आइलाग्नु, ब्यवधान सहनु सामान्य हो । केवल डुंगा खियाउने माझी कै दशामा बाँच्छौ हामीहरु ।
अठोट् बाँधेर
अभीभारा बोकेका छौं डुंगा चढ्नुको
त्यसैले हामी
माझी मात्र भएका छौं
समय खियाउनुको ।
"समयको डुंगा"
बेस्वादिला बर्तमानहरुमा अतितका पाना पल्टाएर बैंश खोज्छन् कवि । स्वप्नील बैंशहरु समयसँगै बोझिलो भएर बूढो भएकोछ । आफैबाट टाढिएको बैंशलाई खोज्दै भन्छन् ।
फूलेको छ की भनेर........
आफैबाट परदेशीएको बैंश
सोधिरहन्छु मूलबाटोमा हिड्ने
प्रत्येकलाई
देख्यौ की भनेर......
"बैंशको खोजीमा"
यस कृतिमा भएका कविताहरु आकाश मान्छे र ब्याँसाहरु, युद्धभित्र उभिएका बुद्धहरु, कुन उत्सवको तयारीमा ?, अस्मिताको खातिर, कृतिम ब्रम्हाजीहरु, बिपत्तीमा परेकाछन चराहरु, बिभाजित छन् आकाशहरु जस्ता कविताहरुमा यथास्थितीको चिरफार छ । बिसंगति र अराजकताहरुको प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष बिरोध र त्यसप्रति बिद्रोह छ । समय, समयको डुंगा, एक छाक, जिउनुको अनकौं छालहरु, म एउटा यात्री, सपना, बिडम्बना भित्रको म, आत्मा बिश्वासको उज्यालोमा जस्ता थुप्रै कविताहरु जिन्दगीका अनेक पाटाहरुलाई चित्रण गर्ने, अनुभव र अनुभूती ब्यक्त गर्ने र यथार्थको उजागर गर्ने कविताहरु हुन् । त्यसै गरेर इहलीला, दुनियाँभित्रको नाटक, अथाह प्रश्न चिन्हहरु, भावनाको क्यानभासमा दुनियाँलाई पोत्दा जस्ता कविताहरुले जीवन र जगतलाई अर्थ्याएका छन् ।
कविको भावना न हो कहिले कता पुग्छ कहिले कता । भावनाको खेती हो कविता । मनको सुन्दर भाषा नै कविता हो । प्रत्येक कविले आफ्नै भाषामा कविता पोख्छन् । जे होस् समग्रमा सम्बाहाम्फेका सृजनाहरु सुन्दर छन् मौलिक छन् । सबै कविताहरुको चिरफार गर्न पनि सम्भव भएन । उनका कुनै पनि कविताहरु क्लिष्ट छैनन् । चित्र सहितका कविता पढ्दा पाठकको मनमा एक प्रकारको छाप बस्छ । आफ्नै शब्द र बिम्बहरुको संयोजन छ यो कृतिभित्रका सृजनाहरुमा । उनको कविता लेखनको दौरान यस कृति पछि पनि निकै वर आइ सकेको छ । अव त उनीबाट अझ सुन्दर र बैचारीक कविताहरु आइसकेका होलान् । म त सन २००१ अघिका कविताको कुरामात्र गर्दैछु ।
अस्तु